Σ΄ ένα κόσμο χωρίς μαγεία, χωρίς πίστη, χωρίς ελπίδα, χωρίς θεό και μοναδική αλήθεια, σε ένα κόσμο χαώδη και κατακερματισμένο, πώς μπορεί η ιστορία να είναι ή να φαντάζει επική; Ούτε και να καμώνεται μπορεί. Στη νεότητά της η ιστορία υπήρξε επική. Τώρα όμως στην ωριμότητά της δεν μπορεί παρά να είναι ειρωνική, σαρκαστική, σχετικιστική, τραγική. Ίσως οι επικοί τρόποι να ξανακάνουν την εμφάνισή τους στη σκηνή της ιστοριογραφίας όταν φουσκώσουν και πάλι τα πανιά των οραματισμών και το ποτάμι της δικαιοσύνης κυλήσει ορμητικό, όταν οι άνθρωποι πιστέψουν στις δυνάμεις τους και εκφράσουν τη συλλογική σκέψη και δημιουργικότητά τους, όταν κατορθώσουν να λυτρωθούν από το άγος και το άχθος του παρελθόντος, όταν η ουτοπία αρχίσει να θαμποχαράζει.



«Η ιστορία μπορεί να μας βοηθήσει. Μπορεί, επίσης, να είναι πολύ επικίνδυνη. Είναι περισσότερο σώφρον να αντιμετωπίζουμε την ιστορία όχι ως σωρό νεκρών φύλλων ή συλλογή σκονισμένων έργων τέχνης, αλλά ως μικρή λίμνη, μερικές φορές ευεργετική, συχνά θειούχο, που, χωμένη κάτω από το παρόν, διαμορφώνει σιωπηλά τους θεσμούς μας, τον τρόπο που σκεπτόμαστε, το τι μας αρέσει και τι δεν μας αρέσει. Απευθυνόμαστε σε αυτήν [....] για επιβεβαίωση, για να πάρουμε μαθήματα και πληροφορίες. Η επιβεβαίωση, είτε πρόκειται για προσδιορισμό της ταυτότητας ομάδων, για αιτήματα ή για δικαίωση, σχεδόν πάντοτε προκύπτει από τη χρήση του παρελθόντος. [...] Το παρελθόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σχεδόν για όλα τα πράγματα που θέλουμε να κάνουμε στο παρόν. Κάνουμε κακή χρήση του όταν δημιουργούμε ψέματα για το παρελθόν ή γράφουμε την ιστορία με τρόπο που να παρουσιάζεται μόνο η δική μας άποψη».

Margaret Macmillan, Χρήση και κατάχρηση της ιστορίας, μετάφραση Μίνα Καρδαμίτσα – Ψυχογιού, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2012, 11 [πρώτη έκδοση στην αγγλική γλώσσα 2009]


«Σ’ έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητες η ιστοριογραφία μπορεί να κινηθεί προς απρόβλεπτες κατευθύνσεις». Georg Iggers.


«Προχωρήστε και να ξέρετε ότι σ’ ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον θα ανοίξουν και πάλι οι πλατιοί δρόμοι μέσα από τους οποίους θα βαδίσει ο ελεύθερος άνθρωπος για να χτίσει μια καλύτερη κοινωνία». Σαλβαδόρ Αλιέντε.


«Ο θάνατος ταιριάζει στα μουσεία. Σε όλα τα μουσεία, όχι μόνο σ’ ένα Μουσείο Πολέμου. Κάθε έκθεση –πίνακες, γλυπτά, αντικείμενα, μηχανήματα- είναι μια νεκρή φύση και οι άνθρωποι που συνωστίζονται στις αίθουσες, γεμίζοντάς τες και αδειάζοντάς τες σαν σκιές, εξασκούνται στη μελλοντική οριστική διαμονή τους στο μεγάλο Μουσείο της ανθρωπότητας, του κόσμου, όπου ο καθένας είναι μια νεκρή φύση. Πρόσωπα σαν φρούτα που κόπηκαν από το δέντρο και τοποθετήθηκαν γερτά πάνω σ’ ένα πιάτο».

Κλαούντιο Μάγκρις, Υπόθεση αρχείου, μετάφραση-σημειώσεις Άννα Παπασταύρου, Καστανιώτη, Αθήνα 2017, 10


O τίτλος "Der Doppelgänger" στο οικείο lieder δόθηκε από τον Schubert. Στο βιβλίο του Heine's Buch der Lieder (1827) το σχετικό ποίημα είναι άτιτλο, προκαλώντας στο τέλος μια έκπληξη.

Γερμανικό πρωτότυπο

Still ist die Nacht, es ruhen die Gassen,
In diesem Hause wohnte mein Schatz;
Sie hat schon längst die Stadt verlassen,
Doch steht noch das Haus auf demselben Platz.

Da steht auch ein Mensch und starrt in die Höhe,
Und ringt die Hände, vor Schmerzensgewalt;
Mir graust es, wenn ich sein Antlitz sehe, -
Der Mond zeigt mir meine eigne Gestalt.

Du Doppelgänger! du bleicher Geselle!
Was äffst du nach mein Liebesleid,
Das mich gequält auf dieser Stelle,
So manche Nacht, in alter Zeit?



Αγγλική μετάφραση

The night is quiet, the streets are calm,
In this house my beloved once lived:
She has long since left the town,
But the house still stands, here in the same place.

A man stands there also and looks to the sky,
And wrings his hands, overwhelmed by pain:
I am terrified – when I see his face,
The moon shows me my own form!

O you Doppelgänger! you pale comrade!
Why do you ape the pain of my love
Which tormented me upon this spot
So many a night, so long ago?


«Ούτε η αυταπάτη, ούτε η απάτη, ούτε το ψέμα λείπουν από την πανεπιστημιακή και επιστημονική ζωή».


Πιερ Βιντάλ-Νακέ

Σάββατο 28 Απριλίου 2018

Cautionary tales for children




Μελετώντας την υπόθεση της εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των παιδιών κατά τον 19ο και 20ο αιώνα, εντοπίζουμε μια ενδιαφέρουσα τάση στο παιδικό βιβλίο, η οποία περιγράφεται με το συλλογικό όρο "cautionary tales for children". Πρόκειται για παιδικά βιβλία που σκοπό έχουν να διδάξουν κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς στα παιδιά, μέσα από αντιπαραδείγματα ιστοριών, στις οποίες ένα παιδί που δεν ακολουθεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την κοινωνική νόρμα, υφίσταται τις ραγδαίες και σκληρές συνέπειες των πράξεών του. Τα βιβλία αυτά, εμφανίζουν ορισμένα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά:

  1. Το παιδί επικρίνεται συνήθως για συμπεριφορές, άρρηκτα συνδεδεμένες με την παιδικότητα, όπως το ότι πιπιλάει το δάχτυλό του ή λέει μικρά ψέμματα. Οι συμπεριφορές αυτές τυγχάνουν έντονης επίκρισης προειδοποιητικού και όχι επεξηγηματικού χαρακτήρα, από τους γονείς ή άλλα άτομα του κοινωνικού τους περίγυρου που φαίνεται να "ξέρουν καλύτερα".
  2. Το παιδί υφίσταται ακραίες τιμωρητικές συνέπειες, που οδηγούν συχνά στον θάνατο ή τον τραυματισμό, από το γεγονός ότι δεν εναρμονίζεται με τις προειδοποιήσεις των γονιών ή των μεγαλύτερων.
  3. Οι συνέπειες αυτές λαμβάνουν τρομακτικές και πολλές φορές μεταφυσικές διαστάσεις, συχνά τελείως αποσυνδεδεμένες με το πραγματικό. Ο θάνατος και ο ψυχικός ή σωματικός τραυματισμός του παιδιού, νοείται ως τιμωρία ίσης αξίας με το παράπτωμα, ενώ προφανώς κάτι τέτοιο δεν είναι λογικό ή φυσιολογικό.


Το πρώτο τέτοιο βιβλίο εκδόθηκε στη Γερμανία με τον τίτλο Struwwelpeter από τον δρ. Χάινριχ Χόφμαν, ο οποίος ανέφερε ότι το έγραψε, καθώς δεν υπήρχαν καλά διδακτικά βιβλία για τα παιδιά. Αργότερα μεταφράστηκε στη Αγγλία. Στον παρακάτω σύνδεσμο μπορείτε να το βρείτε ολόκληρο στα αγγλικά:



https://archive.org/stream/englishstruwwelp00hoffrich#page/n0/mode/2up



Το βιβλίο του Χόφμαν προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στο κοινό της Γερμανίας και της Αγγλίας και σύντομα εκδόθηκαν και άλλα βιβλία παρόμοια από άλλους συγγραφείς, όλα στην ίδια λογική. Ο ακραίος και μεταφυσικός του διδακτισμός παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς εναρμονίζεται πλήρως με τον κομφορμισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων της εποχής, που κινούνταν στη λογική του "children should be seen and not heard". 


Στο παρακάτω pdf θα βρείτε το βιβλίο του Χόφμαν στα γερμανικά:


https://drive.google.com/open?id=17a-el0yQzbb43_WaVL82oG7Uzdd8-0XO