Σ΄ ένα κόσμο χωρίς μαγεία, χωρίς πίστη, χωρίς ελπίδα, χωρίς θεό και μοναδική αλήθεια, σε ένα κόσμο χαώδη και κατακερματισμένο, πώς μπορεί η ιστορία να είναι ή να φαντάζει επική; Ούτε και να καμώνεται μπορεί. Στη νεότητά της η ιστορία υπήρξε επική. Τώρα όμως στην ωριμότητά της δεν μπορεί παρά να είναι ειρωνική, σαρκαστική, σχετικιστική, τραγική. Ίσως οι επικοί τρόποι να ξανακάνουν την εμφάνισή τους στη σκηνή της ιστοριογραφίας όταν φουσκώσουν και πάλι τα πανιά των οραματισμών και το ποτάμι της δικαιοσύνης κυλήσει ορμητικό, όταν οι άνθρωποι πιστέψουν στις δυνάμεις τους και εκφράσουν τη συλλογική σκέψη και δημιουργικότητά τους, όταν κατορθώσουν να λυτρωθούν από το άγος και το άχθος του παρελθόντος, όταν η ουτοπία αρχίσει να θαμποχαράζει.



«Η ιστορία μπορεί να μας βοηθήσει. Μπορεί, επίσης, να είναι πολύ επικίνδυνη. Είναι περισσότερο σώφρον να αντιμετωπίζουμε την ιστορία όχι ως σωρό νεκρών φύλλων ή συλλογή σκονισμένων έργων τέχνης, αλλά ως μικρή λίμνη, μερικές φορές ευεργετική, συχνά θειούχο, που, χωμένη κάτω από το παρόν, διαμορφώνει σιωπηλά τους θεσμούς μας, τον τρόπο που σκεπτόμαστε, το τι μας αρέσει και τι δεν μας αρέσει. Απευθυνόμαστε σε αυτήν [....] για επιβεβαίωση, για να πάρουμε μαθήματα και πληροφορίες. Η επιβεβαίωση, είτε πρόκειται για προσδιορισμό της ταυτότητας ομάδων, για αιτήματα ή για δικαίωση, σχεδόν πάντοτε προκύπτει από τη χρήση του παρελθόντος. [...] Το παρελθόν μπορεί να χρησιμοποιηθεί σχεδόν για όλα τα πράγματα που θέλουμε να κάνουμε στο παρόν. Κάνουμε κακή χρήση του όταν δημιουργούμε ψέματα για το παρελθόν ή γράφουμε την ιστορία με τρόπο που να παρουσιάζεται μόνο η δική μας άποψη».

Margaret Macmillan, Χρήση και κατάχρηση της ιστορίας, μετάφραση Μίνα Καρδαμίτσα – Ψυχογιού, Ινστιτούτο του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα, Αθήνα 2012, 11 [πρώτη έκδοση στην αγγλική γλώσσα 2009]


«Σ’ έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητες η ιστοριογραφία μπορεί να κινηθεί προς απρόβλεπτες κατευθύνσεις». Georg Iggers.


«Προχωρήστε και να ξέρετε ότι σ’ ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον θα ανοίξουν και πάλι οι πλατιοί δρόμοι μέσα από τους οποίους θα βαδίσει ο ελεύθερος άνθρωπος για να χτίσει μια καλύτερη κοινωνία». Σαλβαδόρ Αλιέντε.


«Ο θάνατος ταιριάζει στα μουσεία. Σε όλα τα μουσεία, όχι μόνο σ’ ένα Μουσείο Πολέμου. Κάθε έκθεση –πίνακες, γλυπτά, αντικείμενα, μηχανήματα- είναι μια νεκρή φύση και οι άνθρωποι που συνωστίζονται στις αίθουσες, γεμίζοντάς τες και αδειάζοντάς τες σαν σκιές, εξασκούνται στη μελλοντική οριστική διαμονή τους στο μεγάλο Μουσείο της ανθρωπότητας, του κόσμου, όπου ο καθένας είναι μια νεκρή φύση. Πρόσωπα σαν φρούτα που κόπηκαν από το δέντρο και τοποθετήθηκαν γερτά πάνω σ’ ένα πιάτο».

Κλαούντιο Μάγκρις, Υπόθεση αρχείου, μετάφραση-σημειώσεις Άννα Παπασταύρου, Καστανιώτη, Αθήνα 2017, 10


O τίτλος "Der Doppelgänger" στο οικείο lieder δόθηκε από τον Schubert. Στο βιβλίο του Heine's Buch der Lieder (1827) το σχετικό ποίημα είναι άτιτλο, προκαλώντας στο τέλος μια έκπληξη.

Γερμανικό πρωτότυπο

Still ist die Nacht, es ruhen die Gassen,
In diesem Hause wohnte mein Schatz;
Sie hat schon längst die Stadt verlassen,
Doch steht noch das Haus auf demselben Platz.

Da steht auch ein Mensch und starrt in die Höhe,
Und ringt die Hände, vor Schmerzensgewalt;
Mir graust es, wenn ich sein Antlitz sehe, -
Der Mond zeigt mir meine eigne Gestalt.

Du Doppelgänger! du bleicher Geselle!
Was äffst du nach mein Liebesleid,
Das mich gequält auf dieser Stelle,
So manche Nacht, in alter Zeit?



Αγγλική μετάφραση

The night is quiet, the streets are calm,
In this house my beloved once lived:
She has long since left the town,
But the house still stands, here in the same place.

A man stands there also and looks to the sky,
And wrings his hands, overwhelmed by pain:
I am terrified – when I see his face,
The moon shows me my own form!

O you Doppelgänger! you pale comrade!
Why do you ape the pain of my love
Which tormented me upon this spot
So many a night, so long ago?


«Ούτε η αυταπάτη, ούτε η απάτη, ούτε το ψέμα λείπουν από την πανεπιστημιακή και επιστημονική ζωή».


Πιερ Βιντάλ-Νακέ

Πέμπτη 16 Νοεμβρίου 2017

To νέο βιβλίο του Γιώργου Κόκκινου






Η ευγονική έλκει την καταγωγή της από τη φιλελεύθερη ωφελιμιστική επιστημονική παράδοση της Μ. Βρετανίας και ειδικότερα από τον υγιεινιστικό οραματισμό του Francis Galton, εξαδέλφου του Κάρολου Δαρβίνου. Ο Γκάλτον το 1864 συνδυάζοντας τις αρχές της κληρονομικότητας και τις μεθόδους της κοινωνικής στατιστικής έκανε λόγο για ένα νέο επιστημονικό πεδίο, σκοπός του οποίου θα ήταν η διερεύνηση και εφαρμογή μηχανισμών διαφύλαξης του εθνικού βιολογικού κεφαλαίου, παράλληλα όμως και η αναζήτηση μεθόδων βελτίωσης της φυλετικής ταυτότητας ενός πληθυσμού και διασφάλισής της από νοσογόνους παράγοντες οι οποίοι συνδέονταν με τις στρεβλώσεις της κληρονομικότητας ή την κοινωνική παθογένεια. Ο ίδιος ο όρος πλάστηκε το 1883. 

Ο σκοπός της ευγονικής θα επιτυγχανόταν είτε με τη λήψη νομοθετικών και ιατρικών μέτρων που θα απέβλεπαν στην ενδυνάμωση της φυλετικής ταυτότητας και της δημόσιας υγείας (θετική ευγονική) είτε με κρατικές παρεμβάσεις που ήταν σχεδιασμένες για να αποτρέψουν την αναπαραγωγή των παρεκκλινόντων, γενετικά βεβαρημένων και «αντικοινωνικών» μελών του εθνικού συνόλου, όπως η θέσπιση κωλυμάτων γάμου. Η ευγονική, επομένως, ιατρικοποιώντας κάθε μορφή απόκλισης/παρέκκλισης και αναζητώντας τελεσφόρες λύσεις για την κοινωνική παθογένεια στη βιολογία, είχε την αρμοδιότητα να δημιουργήσει αναχώματα και να αναστρέψει την προϊούσα ροπή προς τον εκφυλισμό, έμμονη ιδέα του Δυτικού κόσμου στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Στη δέσμη των προβλεπόμενων παρεμβάσεων περιλαμβάνονταν η έκτρωση, η στείρωση «επικίνδυνων» ατόμων και ομάδων και η καταναγκαστική ευθανασία των ανιάτων, των διανοητικά διαταραγμένων και των ψυχοπαθών (αρνητική ευγονική). 

Σχηματίστηκε σταδιακά  ένας εκτεταμένος κύκλος κρατών με επίκεντρο τη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ που απλωνόταν από τη Λατινική Αμερική έως τη Μέση Ανατολή και είχε ως κύριο μηχανισμό συσπείρωσης ένα ισχυρό σύνδεσμο μεταξύ του διεθνούς ευγονικού κινήματος, κοινωνικών μεταρρυθμιστών από όλο το ιδεολογικο-πολιτικό φάσμα και της κρατικής κοινωνικής πολιτικής. Ο σύνδεσμος αυτός ενδυναμώθηκε ακόμα περισσότερο στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, όταν η ευγονική αναγορεύτηκε σε επιστήμη αποκτώντας ακαδημαϊκό status και εμπνέοντας πρακτικές κοινωνικής μηχανικής, όπως οι οργανωμένες κρίσεις ηθικού πανικού. Πρακτικές που αποσκοπούσαν στον έλεγχο και την ιδεολογική συμμόρφωση του πληθυσμού. Τελικά η ευγονική έλαβε ιδιαίτερα ριζοσπαστική τροπή στο ναζιστικό καθεστώς καταλήγοντας μέσω της απανθρωποποίησης του «βιολογικο-φυλετικού εχθρού», εσωτερικού και εξωτερικού, και μέσω των πρακτικών της «εφαρμοσμένης βιολογίας» στο πρόγραμμα καταναγκαστικής ευθανασίας σε βάρος Γερμανών αρίων όλων των ηλικιών (Τ4) και στο ίδιο το Ολοκαύτωμα.

Το μικρό αυτό βιβλίο περιγράφει την οργανική συνάφεια των δυο μορφών της ευγονικής. Παρακολουθεί επίσης, σε αδρές γραμμές, την πορεία διολίσθησης της επιστημονικής κοινότητας των ευγονιστών, αλλά και των πολιτικών για τη δημόσια υγεία, από τη θετική ευγονική στην αρνητική. Η κυριαρχία της δεύτερης ανακόπτεται αυτονόητα στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η αρνητική ευγονική απαξιώνεται και δαιμονοποιείται. Όμως η θετική ευγονική επιβιώνει, παρά τον εξορκισμό της «δίδυμης αδελφής» της. Υφίσταται υβριδικές μεταμορφώσεις και μεταλλάξεις που –έστω και με συγκαλυμμένη μορφή- τείνουν να αποκτήσουν ιδιαίτερη δυναμική στις σύγχρονες κοινωνίες. Άλλοτε, υπό το σχήμα της καλής μάγισσας, η θετική ευγονική γίνεται πεδίο θεμελίωσης της θεραπευτικής γενετικής, άλλοτε λαμβάνει εργαλειακό και δυστοπικό χαρακτήρα («τράπεζες γενετικού υλικού», κλωνοποίηση, ταυτοποίηση μέσω του DNA), άλλοτε υποστυλώνει άτεγκτες δημογραφικές πολιτικές που αλλοτριώνουν το γυναικείο σώμα και καταργούν την ελευθερία της βούλησης (Κίνα), ενώ άλλοτε περιβάλλεται με τον μανδύα του υγιεινιστικού κινήματος εξυπηρετώντας όμως στην ουσία νέες μορφές χειραγώγησης στο πλαίσιο της εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης (μεταλλαγμένοι σπόροι, γενετικά μεταλλαγμένα τρόφιμα).       



1 σχόλιο: